Op zoek naar de verhalen van de FFTR

Een interview met drs. Ignace de Haes over het boek Denkers en Duiders: Een eeuw Nijmeegse filosofie, theologie en religiewetenschappen in honderd verhalen

“Heb je al gehoord …”, “Wat er gister toch is gebeurd …”, “Wat ik nu toch weer heb meegemaakt …”: Deze en soortgelijke zinnen hoor je de hele dag door. Mensen vertellen elkaar continu verhalen. Verhalen over de man in de bus die zijn nagels zat te knippen, over de docent die op blote voeten college stond te geven, over de medestudent die een diepe zucht slaakte bij het horen van de naam ‘Plato’. Iedere gebeurtenis, iedere ervaring, alles wat we meemaken, het zijn allemaal verhalen. We vertellen, we luisteren en we vertellen verder. Alles wat we doen, wat we denken, wat we voelen, de keuzes die we maken, het draagt allemaal bij aan het verhaal dat we over onszelf, over onze omgeving vertellen, want wat is het leven als het geen verhaal is? Iedereen werkt dag in dag uit aan diens eigen narratief. Die verhalen komen bij elkaar, tijdens ontmoetingen tussen mensen. Op één dag lopen er al honderden, duizenden mensen op campus rond, die allemaal hun eigen narratief met zich meedragen. Moet je nagaan hoeveel verhalen zich door de jaren heen hebben verzameld, hoeveel er op je liggen te wachten als je de moeite neemt om te zoeken, te luisteren, hoeveel er voor altijd verborgen zullen blijven om nooit meer gevonden te worden. Al 100 jaar bruisen de gebouwen van de Radboud Universiteit van de verhalen. Je zult ze misschien niet iedere dag bewust zien, maar ze zijn er wel degelijk.

Een faculteit vol verhalen

Hoe bijzonder is het dan om bewust op zoek te gaan naar deze verhalen, om te vragen, om nieuwsgierig te zijn, om interesse te tonen, om te luisteren. Dit is wat drs. Ignace de Haes, twee jaar geleden, besloot te doen. Ter ere van het 100 jarig bestaan van de Radboud Universiteit, besloot hij om een zoektocht te starten naar de verhalen van de FFTR, want, zoals hij zelf zegt:  ‘‘We zijn een faculteit van grote verhalen, zowel bij de theologie als bij de filosofie. Met dit project wilde ik op zoek gaan naar de kleine verhalen, dat zijn verhalen die in principe subjectief zijn. Bij dat soort verhalen ga je uit van iemands ervaringen en herinneringen.’’ Ignace is twee jaar lang op zoek geweest naar die kleine verhalen. Steeds meer mensen sloten zich bij de zoektocht aan. Een jaar geleden, kwam ook ik het team versterken: ik ben in de archieven gedoken, ik ben met mensen gaan praten, ik ben gaan zoeken, gaan luisteren, om deze verhalen te verzamelen. Nu, een jaar later, hebben we met zijn allen maar liefst 100 verhalen bij elkaar gesprokkeld en gebundeld in het boek Denkers en Duiders: Een eeuw Nijmeegse filosofie, theologie en religiewetenschappen in honderd verhalen. Na het meewerken aan de zoektocht naar de verhalen van het verleden van de faculteit, ben ik benieuwd naar nog één laatste verhaal, het verhaal dat achter dit boek schuilgaat. Ik heb aan Ignace gevraagd of hij mij dat verhaal wilt vertellen.

In het begin sch…

Ignace is twee jaar geleden begonnen met het verzamelen van de kleine verhalen van de FFTR. Hij wilde zowel verhalen over de theologie als de filosofie vertellen, omdat dat de twee grote, oude pilaren zijn, waar de faculteit op steunt. Zijn idee was om 100 verhalen te gaan schrijven: één verhaal over ieder jaar dat zowel de universiteit als de studies filosofie en theologie bestaan. Poëtisch genoeg was het eerste verhaal dat hij schreef, het verhaal over het begin, over de schepping van hemel en aarde, of ten minste het ontstaan daarvan. Het is namelijk nog maar de vraag of hemel en aarde überhaupt geschapen zijn. Dit ontdekte Ellen van Wolde tijdens haar onderzoek naar de Hebreeuwse grondteksten van de Bijbel.  Ze kwam erachter dat het Hebreeuwse woord bara, in de Bijbel vertaald is als scheppen, terwijl het eerder scheiden betekent. Op het eerste gezicht lijkt dit geen indrukwekkende bevinding, het is slechts één woordje, hoe kan de vertaling van één simpel woordje nou een impact hebben op een verhaal, laat staan op een boek zo dik als de Bijbel? Toch wekte deze bevinding een stortvloed aan reacties op, allerlei deskundigen en gelovigen reageerden op en maakten zich druk om deze bevinding. Waarom? Daarvoor moeten we terug naar het begin, naar de eerste zin van de Bijbel, want ‘‘In het begin schiep God hemel en aarde’’ (Genesis 1:1) wordt dan: ‘‘In het begin scheidde God hemel en aarde.’’ Zo kan één woordje, één klein woordje, het hele verhaal van de wereld, het hele wereldbeeld van gelovigen op losse schroeven zetten. Wat betekent het als God niet de wereld uit het niets schiep, maar de wereld al bestond voordat God deze scheidde? Bestond er dan al iets voordat God bestond? En wat betekent dat voor het geloof? Wat betekent dat voor het scheppingsverhaal? Is dit een bedreigende vondst, of juist een verrijkende? Ellen van Wolde zette mensen aan het denken, aan het reflecteren met haar vertaling van één simpel, klein woordje. Bij het opnieuw vertellen van dit verhaal, grinnikt Ignace tevreden: ‘‘Ik vind het zo geweldig. Die eerste zin van de Bijbel bestaat al 2000 jaar en dan komt er een wetenschapper die zegt: ‘Ja, die eerste zin, die klopt niet, die is verkeerd vertaald.’ Eén woord anders, maakt een compleet ander wereldbeeld, wat het wereldbeeld van het Christendom in elkaar laat storten. Nou, dat vind ik prachtig.’’

Diversiteit

Ignace heeft niet alle 100 verhalen alleen hoeven schrijven. Dat zou onmogelijk in twee jaar tijd zijn gelukt. Sowieso paste dat ook niet bij de visie die hij voor het project had. Zoals ik al eerder heb gezegd, wilde hij namelijk op zoek naar de kleine verhalen van de faculteit, de subjectieve verhalen, de anekdotes, verhalen die in een hoekje liggen te wachten om ontdekt te worden, verhalen die al heel lang in het geheugen van verschillende mensen opgeslagen liggen, maar gewoon nooit of nauwelijks verteld zijn geweest. Ignace beschrijft zijn visie als volgt: ‘‘We hebben al genoeg wetenschappelijke boeken, dus het mogen verhalen zijn van alumni, van medewerkers, van anderen die iets observeren. Daarnaast mag het over alles gaan.’’ Hij wilde zoveel mogelijk mensen bij het project betrekken. Als je naar de laatste pagina’s van het boek bladert, kun je aan de auteurslijst, die maar liefst twee hele pagina’s beslaat met in totaal 48 namen, zien dat dit zeker gelukt is.

Op deze auteurslijst staan namen van mensen die Ignace zelf heeft benaderd en gevraagd om een verhaal te schrijven, zoals prof. dr. Peter Nissen en prof. dr. Christoph Lüthy, die samen met Ignace de redactie van het project vormden. Veel mensen hebben zich ook via mond-tot-mond reclame als een soort sneeuwbaleffect bij het project aangesloten, zo heeft dr. Willem van der Kuijlen voor het verhaal van 1988 getiteld: ‘‘Filosofische stratenmakers’’, de vier filosofen: Pieter van Diesen, Theo Theunissen, Zafer Aydogdu en Henk Hoogervorst gevraagd om een verhaal voor het project te schrijven. Dankzij de veelzijdigheid van de redactie zelf en van alle mensen die hebben meegewerkt is er een boek ontstaan met een grote diversiteit aan schrijvers, stijlen en verhalen. Sommige verhalen zijn meer historisch, andere juist anekdotisch. Er zijn interviews, prozateksten, beschrijvende verhalen, en stukjes uit archieven in het boek te vinden. Sommige verhalen zijn grappig, andere zijn emotioneel, sommige zijn kritisch, andere zijn lovend, sommige gaan over gebeurtenissen in de geschiedenis die in de archieven verstopt liggen, andere gaan over wat recentere en meer bekende ervaringen. Al met al is het volgens Ignace ‘‘een kleurrijk, divers pallet van verhalen van vroeger tot nu’’ geworden.

Favoriete verhaal van Ignace

Uit dit pallet wilt Ignace eigenlijk geen favoriet kiezen, want het zijn nu eenmaal 100 prachtige verhalen geworden, die allemaal hun eigen charmes hebben en allemaal op hun eigen manier iets toevoegen aan het geheel. Toch is er één verhaal dat voor hem een speciaal plekje heeft. Dit is het verhaal van 2021 over Justine Borkes, een mevrouw die een vaste bezoekster was van de koffiehoek op de 15e verdieping. Iedereen kende haar, maar niemand scheen precies te weten wat ze daar nu eigenlijk deed. Ignace was nieuwsgierig naar haar verhaal en heeft haar gecontacteerd om te vragen of hij haar mocht interviewen. Dat mocht en het verborgen verhaal van de onbekende dame in de koffiehoek werd aan het licht gebracht. Tijdens het gesprek, kwam Ignace erachter dat Justine dichteres was en filosofie had gestudeerd. Ze wilde heel graag promoveren, maar dat is haar uiteindelijk niet gelukt. Toch bleef ze naar de koffiehoek op de 15e verdieping komen, want, zoals ze zelf in het interview zegt: ‘‘Filosofie is voor mij meer dan alleen de teksten van filosofen. Filosofie heeft voor mij alles te maken met ruimte en thuiskomen. Dat is de reden dat ik de ruimte opzoek waar filosofie bedreven wordt. Door die ruimte laat ik me inspireren, ook in mijn gedichten. […]De koffiehoek op de vijftiende verdieping was mijn thuis, mijn huiskamer, omdat juist die ruimte voor mij gelijk staat met filosofie en gastvrijheid’’ (De Haes, Lüthy & Nissen 2023, 13).

Wat begon als een gesprek uit Ignace zijn interesse in en nieuwsgierigheid naar het verhaal van Justine, werd een afscheidsinterview. Toen Ignace haar interviewde, lag Justine al in het ziekenhuis. Nog geen twee weken later, is Justine overleden. Deze ervaring heeft veel indruk gemaakt op Ignace: ‘‘Dit heeft mij geleerd dat er achter iedereen een verhaal zit, alleen je moet er wel nieuwsgierig naar zijn, dan zul je zien dat iedereen bewonderingswaardige verhalen te vertellen heeft.’’

De verhalen gaan verder

Iedereen heeft een verhaal en die verhalen stoppen niet simpelweg met bestaan als je ze hebt opgeschreven en gebundeld in een boek, ze worden doorverteld, ze gaan verder, er komt altijd een vervolg. Wanneer mensen overlijden, overleven hun verhalen. Wie zouden we nog zijn en wat zouden we nog doen op de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen als we niet meer zouden putten uit de verhalen van het verleden? Als we niet meer vol verwondering en nieuwsgierigheid om ons heen zouden kijken? Als we het gedachtegoed en de levensverhalen van mensen, filosofen, theologen en schrijvers met hen zouden begraven om hun verhalen door ruimte en tijd te laten afbreken, vergaan? Zou er dan nog iets als literatuur bestaan? Nog iets als Theologie? Religie? Filosofie? Waarop zouden we bouwen als we geen verhalen meer hadden? Wat zou dan ons fundament nog zijn? Ons uitgangspunt? Ons bestaansrecht? We werken iedere dag met verhalen, of ze nu literair en poëtisch zijn of wetenschappelijk en feitelijk, of de filosofie in het wit tussen de woorden te vinden is, of op een zilveren dienblaadje aan ons wordt geserveerd. We zijn altijd op zoek naar de verhalen van het verleden en naar hoe we daarop kunnen voortborduren in het hier en nu, hoe de verhalen verder gaan, nooit af zijn.

Denkers en Duiders: een eeuw Nijmeegse filosofie, theologie en religiewetenschappen in honderd verhalen

Dit boek is dan ook een momentopname, een barometer, een peiling. 100 bewonderingswaardige gebeurtenissen zijn door de medewerkers en medewerksters van dit project verzameld en opschreven. Door dit boek zijn mijn ogen geopend en ben ik ze gaan zien. Tijdens het zoeken en schrijven, heb ik de universiteit en de FTR-Faculteit zelf op een hele andere manier leren kennen. Natuurlijk vraagt iedere student zich wel eens af, als ze weer eens in de overvolle bus 10 hutje mutje op elkaar gepropt zitten, waarom de campus niet gewoon in het centrum is, dat is toch veel makkelijker? Ook heb ik het wel eens vreemd gevonden dat we hier überhaupt de FTR-Faculteit kennen en niet, zoals bij veel andere universiteiten, een Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte. Pas als je de geschiedenis induikt ga je hiervoor de antwoorden vinden, vallen dingen op hun plek en ga je op een andere manier om je heen kijken, ga je andere dingen zien. Zoals Ignace het omschrijft: ‘‘Je leert iets over de geschiedenis aan de hand van subjectieve verhalen en als je al die verhalen doorleest krijg je een rode draad van de geschiedenis te pakken. Dit boek geeft een mooi beeld van een eeuw Nijmeegse filosofie, theologie en religiewetenschappen in honderd verhalen. Nu ben ik natuurlijk heel benieuwd hoe de aankomende 100 jaar gaan verlopen.’’ De Radboud blijft bruisen. En wie weet, misschien komt er over 100 jaar weer een boek vol met de verhalen, die vandaag beginnen en die we samen mogen gaan beleven, samen mogen gaan schrijven, iedere dag weer.

Weggeefactie

Dit prachtige boek vol verhalen, die inzicht geven in 100 jaar geschiedenis filosofie, theologie en religiewetenschappen aan de Radboud universiteit, is niet alleen verkrijgbaar in de boekhandel, er worden binnenkort ook 3 exemplaren verloot! Op de Splijtstof Instagram zal een post geplaatst worden, waarop je kunt reageren, om kans te maken op een exemplaar. Uit de reacties zullen drie gelukkige winnaars worden geloot. Houd je ogen en oren dus goed open. Wie weet, staat Denkers en Duiders binnenkort bij jou op de boekenplank te schitteren en kun jij je verdiepen in de verhalen van het verleden.

Bibliografie

Haes, Ignace, de, Christoph Lüthy, Peter Nissen. 2023. Denkers en Duiders: Een eeuw Nijmeegse filosofie, theologie en religiewetenschappen in honderd verhalen. Nijmegen: Vantilt.